Kháng thuốc kháng sinh đang là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất mà con người phải đối mặt ngày nay, một số chủng vi khuẩn đã kháng gần như tất cả các loại kháng sinh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 700.000 người tử vong do vi khuẩn kháng kháng sinh. Dự kiến đến năm 2050, con số ấy sẽ là 10 triệu người mỗi năm. Vì vậy, tình trạng kháng kháng sinh luôn là vấn đề đáng lo ngại và được quan tâm hàng đầu.
Tổ chức Y tế Thế giới đã xếp Việt Nam vào nhóm các nước có tỷ lệ kháng kháng sinh cao nhất thế giới. Sự lạm dụng thuốc kháng sinh quá mức chính là nguyên nhân gây ra tình trạng này. Bất cứ ai đều có thể ra hiệu thuốc mua kháng sinh dễ dàng mà không cần có đơn của bác sĩ. Hầu hết các cửa hàng thuốc sẵn sàng tư vấn cho người bệnh để bán thuốc dù là thuốc kê đơn hay thuốc thông thường, dù đã có quy định rõ ràng đối với nhóm thuốc kháng sinh, biệt dược chỉ được bán khi có đơn của bác sĩ.
Chủ quan và tâm lý ngại không muốn đến cơ sở y tế khám, nên khi có những triệu chứng đau đầu, ho, sốt hay đau bụng điều đầu tiên người dân nghĩ đến là ra hiệu thuốc để mua. Dù thuốc kháng sinh hay thuốc bắt buộc phải kê đơn đều có thể dễ dàng mua.
Mặc dù kháng kháng sinh bản chất là một hiện tượng tiến hóa tự nhiên của vi khuẩn, nghĩa là khi có một loại kháng sinh ra đời, theo thời gian, vi khuẩn sẽ tìm ra cách biến đổi để thích ứng với loại kháng sinh đó. Tuy nhiên việc sử dụng sai kháng sinh sẽ khiến quá trình này diễn ra nhanh hơn và phức tạp hơn.
Để sử dụng thuốc kháng sinh một cách chính xác và hiệu quả, các chuyên gia khuyến cáo nên thực hiện kháng sinh đồ với mọi trường hợp nghi ngờ nhiễm khuẩn. Vậy kháng sinh đồ là gì?
Kháng sinh đồ là phương pháp nhằm xác định loại kháng sinh có nhạy cảm với vi khuẩn và mức độ nhạy cảm đối với từng loại kháng sinh là như thế nào. Bên cạnh đó, phương pháp này nghiên cứu sự đề kháng của vi khuẩn với thuốc.
Khi xác định được loại kháng sinh nhạy cảm và mức độ nhạy cảm đối với vi khuẩn gây bệnh, bác sĩ sẽ lựa chọn được kháng sinh phù hợp cho phác đồ điều trị bệnh, tránh việc lạm dụng thuốc kháng sinh.
Phương pháp kháng sinh đồ được yêu cầu thực hiện trong những trường hợp sau:
- Người bệnh bị nhiễm khuẩn do nguyên nhân vi khuẩn, đã được điều trị bằng thuốc kháng sinh nhưng không hiệu quả. Khi đó cần phải xác định lại mức độ tác dụng của thuốc đối với vi khuẩn để có thể thay đổi hoặc điều chỉnh phác đồ phù hợp.
- Những trường hợp vi khuẩn đã nhờn thuốc, cần phải kết hợp nhiều loại kháng sinh cùng lúc hoặc phải dùng kháng sinh mạnh hơn.
- Một số trường hợp người bệnh nhập viện có triệu chứng nghi ngờ nhiễm khuẩn và chưa sử dụng kháng sinh. Khi đó bác sĩ sẽ yêu cầu tìm ra kháng sinh phù hợp nhất để điều trị đích nhanh chóng và hiệu quả.
- Bên cạnh đó, phương pháp này còn được ứng dụng trong việc nghiên cứu sự nhạy cảm của một loại kháng sinh mới đối với vi khuẩn.
Khi nghi ngờ người bệnh bị nhiễm khuẩn, bác sĩ sẽ yêu cầu lấy mẫu xét nghiệm tại vị trí tổn thương và tiến hành nuôi cấy. Đó có thể là máu, nước tiểu, dịch mũi họng, đờm, dịch vết thương, mủ, dịch màng phổi,...
Các bệnh phẩm được nuôi cấy trên môi trường thích hợp nhằm kích thích sự phát triển của vi khuẩn. Sau đó bằng các kỹ thuật nhuộm soi, thử tính chất sinh vật hóa học, test định danh nhằm xác định được chủng loại vi khuẩn và tiến hành làm kháng sinh đồ đối với vi khuẩn đó.
Hiện nay có các phương pháp làm kháng sinh đồ sau:
- Kháng sinh đồ thực hiện trên hệ thống máy tự động
- Phương pháp định lượng tìm MIC, pha loãng kháng sinh trong thạch hoặc canh thang nhằm xác định nồng độ tối thiểu của kháng sinh ức chế vi khuẩn.
- Phương pháp định tính khoanh giấy kháng sinh khuếch tán trong thạch (Kirby Bauer) thường được áp dụng để xác định độ nhạy cảm của vi khuẩn với những kháng sinh khác nhau.
- Phương pháp phát hiện enzyme do vi khuẩn sinh ra có khả năng phá hủy kháng sinh (enzyme beta lactamase).
- Vai trò, ý nghĩa của kháng sinh đồ
Kỹ thuật này giúp bác sĩ lâm sàng lựa chọn được loại kháng sinh phù hợp nhất cho người bệnh về hiệu quả điều trị, phương thức sử dụng (uống, tiêm,…), liều lượng phù hợp, hiệu quả kinh tế (lựa chọn loại kháng sinh còn tác dụng nhạy cảm với chi phí hợp lý nhất,…). Hạn chế tối đa việc lạm dụng thuốc một cách bừa bãi, tràn lan.
Ngoài ra, nó còn giúp giám sát tình hình kháng sinh, từ đó có các chiến lược cụ thể nhằm hạn chế tình hình kháng thuốc của vi khuẩn, giúp các nhà khoa học nghiên cứu phát triển các kháng sinh mới/dạng thuốc mới ít đề kháng hơn.
Chính vì vậy, kỹ thuật kháng sinh đồ được coi là giải pháp hiệu quả để góp phần giảm thiểu tình trạng kháng thuốc kháng sinh tràn lan như hiện nay. Tại Bệnh viện Bưu Điện, kỹ thuật này đang được triển khai rộng rãi, giúp hỗ trợ các bác sĩ sớm tìm ra kháng sinh tốt nhất cho người bệnh và điều trị bệnh hiệu quả.