Thoái hóa khớp gối nguyên nhân- triệu chứng- chẩn đoán và điều trị
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thoái hoá khớp (THK) là tổn thương thoái hóa tiến triển chậm, tăng dần, đầu tiên là của sụn khớp, dần về sau là các tổ chức phần mềm quanh khớp. Như các dây chằng quanh khớp, bao khớp, màng hoạt dịch và xương dưới sụn. Gây ra bởi sự kết hợp của rất nhiều yếu tố khác nhau như yếu tố gen, chuyển hóa, sinh hóa và cơ sinh học kèm theo các quá trình viêm xảy ra thứ phát.
Quá trình thoái hóa tác động đến cả sụn, xương và màng hoạt dịch khớp trong đó tế bào sụn khớp là tế bào quan trọng nhất đáp ứng với sự thay đổi trong quá trình THK. Đặc trưng của bệnh là quá trình mất sụn khớp dần dần.Đây là một bệnh khớp rất thường gặp ở người cao tuổi và ở mọi quốc gia trên thế giới. Tổ chức y tế thế giới ước tính khoảng 25% người già trên 65 tuổi bị đau khớp và tàn phế do mắc bệnh thoái hóa khớp gối. Năm 2005, ở Mỹ có 27 triệu người tương đương với hơn 10% dân số của Mỹ mắc bệnh thoái hóa khớp và đến năm 2009, thoái hóa khớp đứng hàng thứ 4 khiến cho người bệnh phải nhập viện điều trị. Thoái hóa khớp là nguyên nhân đứng đầu trong việc phải phẫu thuật thay khớp: 905.000 trường hợp thay khớp háng và gối đã được thực hiện trong năm 2009 với chi phí rất cao 24,3 tỷ đô la Mỹ. Thoái hóa khớp gối là nguyên nhân gây tàn tật cho người có tuổi đứng thứ hai sau bệnh tim mạch. Với tuổi thọ trung bình ngày càng cao và sự gia tăng béo phì trong dân số nói chung, tỷ lệ mắc thoái hóa khớp gối ngày càng tăng ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống và nền kinh tế xã hộ
Chẩn đoán thoái hóa khớp gối khá đơn giản, chủ yếu dựa vào lâm sàng và x quang khớp. Tuy nhiên nhiều nghiên cứu cho thấy, các triệu chứng lâm sàng thường không tương xứng với trên x quang. Hơn nữa tổn thương trên x quang thường phát hiện giai đoạn muộn. Hiện nay, với tiến bộ khoa học phát triển, ứng dụng chẩn đoán hình ảnh vào chẩn đoán, đặc biệt là siêu âm và cộng hưởng từ đã góp phần vào chẩn đoán sớm và theo dõi điều trị thoái hóa khớp.
Cho đến nay, việc điều trị bệnh rất tốn kém cho cá nhân người bệnh và cả xã hội trong khi hiệu quả điều trị nhiều khi chưa đạt được mong muốn. Các biện pháp nội khoa và ngoại khoa điều trị thoái hóa khớp gối chủ yếu nhằm điều trị triệu chứng bệnh và chưa đạt được tới đích cải thiện được chất lượng sụn khớp, thậm chí chưa thể làm ngừng quá trình thoái hóa.
Khoảng hai thập niên trở lại đây, một số các phương pháp mới trong điều trị thoái hóa khớp đã ra đời trong đó liệu pháp huyết tương giàu tiểu cầu tự thân và ghép tế bào gốc (Tế bào gốc tự thân, tế bào gốc trung mô dây rốn) tiêm nội khớp đã mở ra một hướng đi mới.
CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ DẪN ĐẾN THOÁI HÓA KHỚP GỐI
Theo nhiều nghiên cứu cho thấy các yếu tố nguy cơ của THK bao gồm:
Tuổi: tuổi càng cao thì tỷ lệ mắc bệnh càng nhiều.
Giới tính và hormon: bệnh hay gặp ở nữ giới, có thể liên quan đến hormon estrogen.
Chủng tộc: Trong một số nghiên cứu ở Hoa Kỳ cho thấy tỷ tệ THK gối ở nữ giới là người Mỹ gốc Phi cao hơn chủng tộc khác (nhưng không đúng với nam giới).
Các bệnh lý bẩm sinh hay mắc phải gây tổn thương khớp: Thường hay gặp ở khớp háng hơn.
Yếu tố gen: Có mối liên quan chặt chẽ với THK bàn tay hơn là THK gối hay khớp háng.
Hoạt động thể lực quá mức.
Béo phì, đặc biệt là vòng bụng lớn, thường đi kèm các rối loạn chuyển hóa.
Chấn thương.
.Viêm màng hoạt dịch
- Thiếu hụt vitamin D và C có thể liên quan tới tăng tỷ lệ THK.
3. NGUYÊN NHÂN GÂY VIÊM TRONG THOÁI HÓA KHỚP GỐI
Theo Huskisson 73% thể hiện bằng dấu hiệu đau và tràn dịch khớp.
Viêm có thể do các mảnh sụn hoặc xương bị bong ra, hoại tử trở thành vật thể lạ trôi nổi trong ổ khớp, từ đó khởi động các phản ứng miễn dịch tạo ra các Cytokin, gây phản ứng viêm thứ phát của màng hoạt dịch. Biểu hiện sưng đau và hạn chế vận động, đây cũng là biểu hiện triệu chứng điển hình khiến người bệnh đến khám bác sỹ.
4. NGUYÊN NHÂN GÂY ĐAU TRONG THOÁI HÓA KHỚP GỐI
Trong bệnh THK gối, đau là nguyên nhân đầu tiên khiến người bệnh đi khám. Sụn khớp không có hệ thần kinh, vì vậy đau có thể do các cơ chế sau:
. Do kích thích của các vết rạn nứt nhỏ ở vùng đầu xương dưới sụn.
4.4. Gai xương làm kéo căng các đầu mút thần kinh ở màng xương.
4.5. Sự co kéo, giãn của các dây chằng quanh khớp, trong khớp.
4.6. Viêm bao khớp hoặc do phù nề quanh khớp khiến bao khớp bị căng phồng
4.7. Các cơ bị co thắt.
5. PHÂN LOẠI THOÁI HÓA KHỚP GỐI: Gồm 2 loại
5.1. THK nguyên phát:
Thường gặp ở người cao tuổi, không tìm thấy nguyên nhân, đây có lẽ là sự diễn biến tự nhiên của quá trình lão hoá theo thời gian.
5.2. Thoái hóa khớp thứ phát
Thường do các nguyên nhân cơ giới: Tiền sử chấn thương, tiền sử phẫu thuật, sau các bệnh lý xương sụn, bệnh lý vi tinh thể, rối loạn đông cháy máu, đái tháo đường, cường giáp, các bệnh lý rối loạn chuyển hóa…
Thoái hóa khớp gối có phản ứng viêm: Thoái hóa khớp thuộc nhóm bệnh không do viêm, nhưng thực tế trên lâm sàng hiện tượng viêm vẫn xẩy ra, đó là phản ứng miễn dịch của cơ thể đáp ứng với tình trạng viêm tại chỗ, nhiều tác giả đã đồng thuận gọi là thoái hóa khớp có phản ứng viêm.
6. CHẨN ĐOÁN THOÁI HÓA KHỚP GỐI
Chẩn đoán thoái hóa khớp gối, các bác sỹ dựa vào khám lâm sàng và cận lâm sàng ( Xét nghiệm máu, siêu âm, chụp xquang khớp gối thường quy là đủ tiêu chẩn để chẩn đoán. Tuy nhiên một số trường hợp đặc biệt, bác sỹ nghi ngờ có tổn thương khác thì có chỉ định chụp cắt lớp vi tính hoặc chụp cộng hưởng từ khớp gối.
Lưu ý: Chẩn đoán thoái hóa khớp gối là chẩn đoán loại trừ, có nghĩa là bác sỹ sẽ phải khám trực tiếp và chỉ định làm các xét nghiệm cần thiết cho bạn, để loại trừ các bệnh khớp khác có các triệu trứng tương tự như bệnh thoái hóa khớp.
Người bệnh có thể tự nhận biết một số biểu hiện bất thường tại khớp gối của mình để chủ động đi khám bác sỹ:
Tuổi > 40
Sáng ngủ dậy cảm thấy vận động khớp gối bị hạn chế ( < 30 phút)
Gấp duỗi khớp gối nghe thấy tiếng lạo xạo
Đau tăng khi vận động, đỡ đau khi nghỉ
Một số trường hợp biểu hiện thấy sưng khớp gối
+ Các phương pháp thăm dò hình ảnh giúp bác sỹ chẩn đoán xác định bệnh thoái hoá khớp gối cho bạn
Tiêu chuẩn chẩn đoán mức độ THK gối trên X quang của Kellgren- Lawrence, phân thành 4 giai đoạn.
Hình 1. Hình ảnh XQ 4 giai đoạn thoái hóa khớp gối theo Kellgren và Lawrence 1957
+ Các biện pháp chẩn đoán hình ảnh khác
Cộng hưởng từ khớp gối (MRI)
Siêu âm khớp: Đánh giá được bề dày sụn, tình trạng viêm màng hoạt dịch, tràn dịch khớp, kén khoeo chân, gai xương, phần mềm quanh khớp.
Chụp cắt lớp vi tính khớp gối ( CT Scanner)
Y học hạt nhân: xạ hình xương, PET CT, PET MRI.
Chụp CT, MRI kết hợp tiêm thuốc cản quang nội khớp gối (CT, MRI arthrography).
Nội soi khớp: Thường được sử dụng trong phối hợp điều trị hay để chẩn đoán ở các trường hợp sớm, khó, cần chẩn đoán phânbiệt.
- OCT (Optical coherence tomography): Là phương pháp chụp sụn khớp bằng tia hồng ngoại qua nội soi khớp có thể đánh giá tốt chất lượng sụn khớp.
Bệnh viện Bưu điện có đầy đủ các thiết bị máy móc phục vụ tốt cho công tác thăm khám, chẩn đoán và điều trị can thiệp chính xác bệnh thoái hóa khớp gối: Máy chụp chụp cộng hưởng từ 1.5 T; Máy CT Scanner 128 dãy ( MSCT); Máy siêu âm hiện
Hình ảnh máy chụp CT 128 dãy ( MSCT)- Máy siêu âm FujiFilm tại BVBĐ
7. CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
Đây là nhiệm vụ của các bác sỹ khám cho bạn: Các bác sỹ khám trực tiếp cho bạn, dựa vào các triệu chứng trên lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng, từ đó đưa ra chẩn đoán loại trừ như: Viêm khớp dạng thấp thể một khớp, bệnh gút, viêm khớp nhiễm khuẩn…
8. ĐIỀU TRỊ THOÁI HÓA KHỚP GỐI
Khi được chẩn đoán xác định bệnh, các bác sỹ sẽ căn cứ vào cá thể hóa từng người bệnh, mức độ tổn thương từng giai đoạn, các bệnh lý nền khác nhau, từ đó đưa ra các hướng dẫn và điều trị cụ thể.
8.1. Điều trị nội khoa:
+ Điều trị không dùng thuốc:
- Giáo dục kiến thức cho người bệnh về bệnh THK.
- Chế độ ăn uống lành mạnh tránh tăng cân và luyện tập thể thao
- Điều trị vật lý trị liệu.
- Cung cấp các thiết bị trợ giúp như nẹp chỉnh hình, cố định khớp... tránh gãy xương, lệch trục khớp.
+ Thuốc điều trị triệu chứng:
- Các thuốc giảm đau: Theo thang điểm của WHO: Bậc 1,2,3.
- Các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs).
Các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Ngày nay các thuốc ức chế chọn lọc Enzym COX - 2 thường được ưu tiên sử dụng vì có ít tác dụng phụ hơn như Meloxicam (Mobic) 7,5 - 15mg/ ngày...
+ THUỐC CORTICOIDE
- Đường toàn thân: Chống chỉ định.
- Tiêm corticoid (Depomedrol) trong ổ khớp: Depomedrol tiêm nội khớp rất có hiệu quả đối với các triệu chứng cơ năng của THK ở giai đoạn sớm, đặc biệt là đợt viêm tiến triển (Thoái hóa khớp có phản ứng viêm), tuy nhiên dùng kéo dài có thể gây tổn thương thoái hóa sụn khớp hoặc gây biến chứng tại chỗ như phản ứng viêm khớp do tinh thể thuốc, nhiễm khuẩn khớp.
Mỗi đợt tiêm 1-2 mũi, cách nhau 4-8 tuần, không quá 3 đợt/ năm
Chỉ định: Khi có đợt viêm cấp, có tràn dich khớp( Tiêm sau khi hút dịch).
+ Thuốc điều trị tác dụng chậm (SYSADOA)
Viartril-S (Glucosamine Sulphate)
+ Thuốc ức chế Interleukin 1: Diacerein (biệt dược Artrodar 50mg)
+ Acid hyaluronic: (Go-on R, Hyalgan R, Hyaruan R, OrthtoVisc R, Synovis…): Tiêm nội khớp.
+ Chondroitin sulfat (Structum R, Chondrosulf R): ức chế một số enzym tiêu sụn nhất là metalloprotease.
+ Piascledine: là thành phần không xà phòng hóa của quả bơ và đậu nành. Thuốc có tác dụng cùng lúc đối với IL-1, metalloprotease, collagen, proteoglycan và các tế bào sụn, vì vậy mà có tác dụng giảm hủy hoại sụn khớp.
8.2. Điều trị ngoại khoa
Nội soi rửa khớp, cắt đục xương chỉnh trục, phương pháp vi gãy, phẫu thuật thay khớp nhân tạo, cấy tế bào sụn tự thân.
8.3. Liệu pháp huyết tương giàu tiểu cầu (Platelet Rich Plasma)
Huyết tương giàu tiểu cầu được chiết xuất từ chính máu người bệnh có nồng độ tiểu cầu gấp 2 - 8 lần so với máu bình thường. Huyết tương này sẽ được tiêm vào khớp gối của người bệnh. Liệu trình 1 mũi/2 tuần x 3 mũi.
8.4. Liệu pháp tế bào gốc tự thân ( Stem Cells)
Trong những năm gần đây, liệu pháp tế bào gốc (TBG) được xem như một chiến lược hứa hẹn cho việc điều trị thoái hóa khớp, tổn thương sụn khớp hay phần mềm quanh khớp. Nhiều nhà nghiên cứu đã sử dụng tế bào gốc từ nhiều nguồn khác nhau như: từ mô mỡ, cuống rốn, tủy xương . . . để điều trị thoái hóa khớp với tỉ lệ thành công khác nhau, trong đó việc ứng dụng tế bào gốc trung mô (MSCs) được chứng minh có tính an toàn, hiệu quả cao trong điều trị thoái hóa khớp.
Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu chứng minh hiệu quả người bệnh bị thoái hóa khớp gối được điều trị bằng cấy ghép TBG trung mô ( TBG trung mô tự thân từ mô mỡ, từ tủy xương, từ máu và TBG trung mô lấy từ dây rốn).
Các bạn có thể tham khảo các nghiên cứu từ các Quốc gia trên thế giới như:
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh sự an toàn của liệu pháp TBG như:
- Năm 2011 của Wakitani
- Năm 2013 của Jaewoo Pak
- Năm 2022 của Lee Dong Hwan
Các nghiên cứu tại việt Nam
Tại Việt Nam, các công trình nghiên cứu hiệu quả của phương pháp điều trị ghép tế bào gốc trong điều trị bệnh thoái hóa khớp gối đã và đang được triển khai tại một số bệnh viện như: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện TƯQĐ 108... tuy nhiên chủ yếu sử dụng tế bào gốc từ tủy xương và mô mỡ.
Một nghiên cứu gần đây của tác giả Phạm Hoài Thu (2016) đã tiến hành nghiên cứu 36 người bệnh (72 khớp gối) thoái hóa khớp gối nguyên phát giai đoạn II-III, được điều trị bằng liệu pháp TBG mô mỡ tự thân tiêm nội khớp từ tháng 4/2012 đến tháng 8/2016 tại Khoa Cơ xương khớp và Đơn vị gen trị liệu - Trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai cũng cho kết quả tương đối tốt[7]
Tại Bệnh Viện Bưu điện đã được Bộ y tế cho phép thử nghiệm lâm sàng ứng dụng TBG trung mô từ mô mỡ tự thân, điều trị thoái hóa khớp gối.
Thoái hóa khớp gối là một bệnh mạn tính, tiến triển theo thời gian. Nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng theo hướng dẫn của bác sỹ, người bệnh sẽ giảm được các biến chứng của bệnh, biến chứng của thuốc điều trị, từ đó nâng cao được chất lượng cuộc sống và hạnh phúc cho người bệnh.
Đơn nguyên Cơ Xương Khớp thuộc khoa Nội 2 BVĐK Bưu Điện chuyên chẩn đoán và điều trị các bệnh lý Cơ- Xương- Khớp như bệnh gout cấp và mạn tính; loãng xương, thoái hóa khớp, cột sống cổ, cột sống thắt lưng, bệnh gân cơ, đau thần kinh tọa, thoát vị địa đệm, viêm quanh khớp vai và các điểm bám gân khác, viêm khớp nhiễm khuẩn. Các bệnh khớp tự miễn như viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, viêm khớp vảy nến…
Quy tụ đội ngũ chuyên gia bác sĩ có chuyên môn cao và không ngừng trau dồi kiến thức, mỗi y bác sĩ của khoa vẫn không ngừng học tập và nghiên cứu, áp dụng các phương pháp chẩn đoán và điều trị theo hướng dẫn của các hiệp hội khớp quốc tế vào từng người bệnh cụ thể nhằm mang lại kết quả tốt nhất. Bên cạnh đó, khoa Nội- Đơn nguyên cơ xương khớp luôn chú trọng cải tiến chất lượng dịch vụ nhằm mang đến sự hài lòng tối đa cho người bệnh khi đến điều trị. Ngoài ra, khoa Nội- Đơn nguyên cơ xương khớp Bệnh viện Đa khoa Bưu Điện cũng chú trọng phối hợp với các chuyên khoa khác, hướng đến phương pháp điều trị toàn diện cho người bệnh để đạt được hiệu quả tối ưu.
Các bệnh cơ xương khớp nếu được chẩn đoán chính xác, điều trị sớm và đúng cách, có thể kiểm soát cơn đau và phòng ngừa biến chứng hoặc làm chậm quá trình hư hỏng khớp. Những trang thiết bị hiện đại tại BVĐK Bưu Điện như: Máy X-quang kỹ thuật số thế hệ mới, máy chụp MRI, CT công nghệ cao MSCT, siêu âm… đã trở thành công cụ hữu ích giúp các bác sĩ chẩn đoán và điều trị nội khoa hiệu quả.
Bệnh thoái hóa khớp nói chung và thoái hóa khớp gối nói riêng, tuy không nguy hiểm tính mạng nhưng để lại nỗi đau dai dẳng, sự hạn chế vận động, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Do đó, mỗi người cần chủ động khám sức khỏe định kỳ ở các cơ sở uy tín để phát hiện và điều trị kịp thời, đặc biệt là những đối tượng có yếu tố nguy cơ cao và những người trên 45 tuổi, nhất là phụ nữ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Thitinan Srikulmontree (2012). Osteoarthritis. The American College of Rheumatology.
2. Louise Murphy và C. G. Helmick (2012). The Impact of Osteoarthritis in the United States: A Population-Health Perspective. AJN, 113 (3), S13-S19.
3. Barcelos F. et al (2006). Obesity and cardiovascular risk factors in patients with osteoarthritis. Ann Rheu Dis, 65 (11), 223 -225
4. Altman R.D., Gold G.E. (2007). Atlas of individual radiographic features in osteoarthritis, revised. Osteoarthritis Cartilage, 15 (Suppl A), 1-56.
5. A. Gobbi, G. Karnatzikos, V. Mahajan, et al., (2012). Platelet-rich plasma treatment in symptomatic patients with knee osteoarthritis: preliminary results in a group of active patients. Sports Health, 4 (2), 162-172.
6. R. S. Dhillon, E. M. Schwarz and M. D. Maloney (2012). Platelet-rich plasma therapy - future or trend? Arthritis Res Ther, 14 (4), 219.
7. Phạm Hoài Thu. Nghiên Cứu Kết Quả Điều Trị Bệnh Thoái Hóa Khớp Gối Nguyên Phát Bằng Liệu Pháp Tế Bào Gốc Mô Mỡ Tự Thân. Luận án Tiến sỹ Y học. Đại học Y Hà Nội; 2017